Ένα αρβανίτικο μοιρολόι από την Ανατολική Θράκη

               Ένα υπέροχο κρητικό μοιρολόι από τον Λουδοβίκο των Ανωγείων

Με το μοιρολόι  εννοούμε τον θρήνο, τα θρηνητικά τραγούδια κυρίως είτε αυτά αναφέρονται στον θάνατο είτε στην αγάπη είτε στα βάσανα της ζωής.

Με καταβολές πολύ παλιές και με τις πρώτες αναφορές στον Όμηρο, στον θρήνο για τον χαμό του Πατρόκλου και τον θάνατο του Έκτορα.

Κάθε περιοχή της Ελλάδος έχει και τη δική της παράδοση στα αντίστοιχα τραγούδια.

Από τους μικρασιάτικους αμανέδες, τα ποντιακά μοιρολόγια, τα ηπειρώτικα, τα κρητικά-ριζίτικα, τα μανιάτικα.

Έτσι και οι πρόγονοί μας, οι Αρβανίτες της Βορείου Ηπείρου, φεύγοντας  για την Ανατολική Θράκη (σε δύο κύματα, το 1566 και το 1769) πήραν εκεί και τις παραδόσεις τους, τμήμα των οποίων ήταν τα μοιρολόγια. Το μοιρολόι δραματοποιεί τον θάνατο, τον αποχωρισμό από το αγαπημένο πρόσωπο, εκπροσωπεί τον ανείπωτο πόνο που μόνο μέσα από το σπαρακτικό μοιρολόι μπορεί να εκφραστεί έμμετρα και αργόσυρτα. 

Θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια στο Τυχερό Έβρου τα αρβανίτικα μοιρολόγια στις κηδείες. Ήταν η εποχή που είχαμε βρει ως ένα (μακάβριο αλλά προσοδοφόρο) μέσο για χαρτζιλίκι το να ντυνόμαστε παπαδάκια στις κηδείες κρατώντας τα εξαπτέρυγα κατά την νεκρώσιμη ακολουθία. Έτσι, βρισκόμασταν συνέχεια σε κηδείες. Εκεί, ως παιδί, δεν είχα πρόβλημα με τον θρήνο των συγγενών του νεκρού, μπορώ να πω ότι κάποιες φορές το διασκέδαζα κιόλας και σήκωνα το εξαπτέρυγο για να μη φαίνεται ότι χαζογελάω. Το σημείο όμως στο οποίο πραγματικά έμενα ακίνητος ήταν το μοιρολόι. 

Αυτό το απίστευτο σπαρακτικό αρβανίτικο μοιρολόι. Τραγουδισμένο από κάποια γιαγιά, σε μία γλώσσα που δεν καταλάβαινα. Γεμάτο θρήνο μα και αγάπη. Γεμάτο πόνο αλλά και πάθος. 

Ένα τραγούδι που ήταν η απόληξη μίας ιστορίας πολλών αιώνων και περιέγραφε τον πιο βαθύ ανθρώπινο πόνο: τον πόνο του παντοτινού αποχωρισμού.

Δεν πίστευα ότι θα ερχόμουν "αντιμέτωπος" με ένα τέτοιο μοιρολόι. Είχα στη μνήμη μου απλώς ένα ακαταλαβίστικο κελάρυσμα και την ανάμνηση της μαυροφορεμένης Αρβανίτισας γιαγιάς να το τραγουδά κουνώντας το κεφάλι με πόνο και ανεβοκατεβάζοντας τα χέρια, πολλές φορές ακόμη και κατά πάνω της, σαν μία αυτο-τιμωρία. 

Και όμως. Ένας Αρβανίτης της Θράκης, ο Ναθαναήλ Καψίδης (ο πατέρας του κατάγεται από το Βιθκούκι/Σουλτάνκιοϊ και η μητέρα του από την Κιουτέζα/Ιμπρίκ Τεπέ ενώ ο κ.Καψίδης γεννήθηκε στην Γεμιστή και έπειτα πήγε στις Φέρες όπου βρίσκεται σήμερα, συνταξιούχος καθηγητής Θεολόγος) κατέγραψε πριν χρόνια τη μητέρα του η οποία του τραγούδησε ένα αρβανίτικο μοιρολόι από την Κιουτέζα/Ιμπρίκ Τεπέ και μου το έστειλε. Ομολογώ ότι όταν το πρωτοάκουσα συγκινήθηκα πάρα πολύ, και κάθε φορά που το ακούω νιώθω μία απίστευτη ανατριχίλα. Πίστευα ότι δεν θα ξανάκουγα τέτοια μελωδία στη γλώσσα των προγόνων μας, στη γλώσσα των πουλιών (γκλιούχα ε ζόγκου), τα αρβανίτικα.

Το συγκινητικό αυτό μοιρολόι το είχαν τραγουδήσει οι θείες της μητέρας του κ.Καψίδη στην Κιουτέζα/Ιμπρίκ Τεπέ για έναν ξάδερφό τους, τον Θανάση, ο οποίος πέθανε κατά την επιστροφή του από το νοσοκομείο του Ουζούν Κιοπρού (Μακράς Γέφυρας). 

Δημιούργησα ένα βίντεο όπου ακούγεται το μοιρολόι αυτό, ένα σπάνιο ηχητικό ντοκουμέντο από την ιστορία των Αρβανιτών της Θράκης, διανθίζοντας το βίντεο με φωτογραφίες και χάρτες που έχουν να κάνουν με τους προγόνους μας.

                                                                 "Ω Θανάσ'"

Ω Θανάσʼ ζοκ εσκρούαρʼ (Ω Θανάση,πουλί όμορφο)

Νʼ μπρέκ τεκ ρει Μπουλιούαρ  (Είσαι θαμμένος στο βουνό)

Ιπαλιούαρʼ ιπαντρούαρ  (Άπλυτος και ανάλλαχτος)

Ρομπατ ρινʼπαλιούαρ (Τα ρούχα σου κάθονται διπλωμένα)

Θανάσʼ Τζιότζι κα μισιάνʼ (Θανάση ο Γιώργος έχει αρραβώνα)

Γκρεφʼʼω θανάσʼ (Ω Θανάση σήκω)

Γκρεφ πα χάιντʼ (Σήκω και πήγαινε)

Τʼ βέτε πο κ΄μπʼτα σʼμʼμπάν (Να πάω μα δε με πάνε τα πόδια)

Αθήνα 13.2.2013

Δημήτρης Δαλάτσης